چگونه پرسشنامه طراحی کنیم
توسط حسن سیدی
شاید تاکنون شما هم در حوزه تحقیقات کاری خود برای سنجش رضایت مشتریان، یا تحقیقات بازار گذرتان به طراحی پرسشنامه خورده باشد و به آنچه برای طراحی یک پرسشنامه خوب نیاز است آگاه باشید. شاید هم اولین مطالعه علمی خود را پشت سر می‌گذارید و نیاز دارید در مورد سوالات هوشمندانه‌ای که نقش اساسی در تز شما دارند، بیشتر بدانید.
چه تازه‌کار باشید و چه حرفه‌ای، موقع طراحی پرسشنامه باید سوالات درستی به روش مناسبی بپرسید تا بتوانید همان داده‌هایی را بدست آورید که به آنها نیاز دارد.
پرسشنامه چیست؟
پرسشنامه مجموعه‌ای از سوالات نوشته شده است که جواب‌های سوالات آن نیز به صورت گزینه‌هایی از پیش آماده شده، فراهم شده. این مجموعه سوالات برای جمع‌آوری اطلاعات استاندارد درباره علایق، اولویت‌ها، تجربه‌ها، اهداف و باورهای تعداد زیادی از پاسخ‌دهندگان پرسیده می‌شود و اغلب با هدف جمع‌آوری اطلاعات برای مطالعات علمی پرسشنامه مطرح می‌شود.
درحالیکه پرسشنامه‌ها اطلاعات کارا، سریع، ارزان و قابل مقایسه‌ای را فراهم می‌کنند، طراحی پرسشنامه فرآیندی چند مرحله‌ای است که توجه ویژه‌ای به چند بخش به طور همزمان می‌طلبد تا اطلاعاتی که می‌خواهید کنار هم قرار گیرد. اما خوب است بدانیم منظور دقیق از این صحبت‌ها چیست؟
قدرت پرسیدن بهترین سوالات
با توجه به نوع اطلاعاتی که می‌خواهید به دست بیاورید، سوال‌ها باید در مورد جزئیات مختلف و در یک راه مشخص پرسیده شوند. در یک موضوع مشخص به احتمال زیاد محققان مختلف پرسشنامه‌های متفاوتی دارند که در گزینه‌های سوالات، خط مشی سوالات، استفاده از سوالاتی با پایان باز و طول پرسشنامه بسیار متنوعند.
از همه چیز بپرسید – چه چیزهایی باعث می‌شود یک پرسشنامه خوب داشته باشیم؟
به‌طور اساسی، پرسشنامه‌های خوب طوری طراحی شده‌اند که اطلاعاتی در زمینه‌های نسبتا مشابه را از طیف گسترده‌ای از پاسخ‌دهندگان و از یک روش جمع کنند تا بتوان این داده‌ها را از نظر کمی آنالیز کرد. مطمئنا شما نمی‌خواهید بدون درنظرگرفتن شرایط تنها به گونه ای تصادفی شروع به نوشتن سوالات کنید. قبل از اینکه سوالات را جمله‌بندی کنید باید در ذهنتان چیزهای کلیدی را کنار هم بچینید تا بتوانید به مجموعه‌ای از سوالات منطقی (و گزینه‌های مورد نظرتان به عنوان پاسخ) برسید؛ سوالاتی که پاسخ آنها، اطلاعات مورد نیاز شما را در اختیارتان قرار می‌دهد.
متاسفانه قوانین مشخصی برای طراحی پرسشنامه نیست. اما جای نگرانی نیست؛ نقشه راه ما برای طراحی پرسشنامه به شما کمک می‌کند تا سوالات مورد نظرتان را به درستی طراحی کنید.
پنج مرحله برای طراحی یک پرسشنامه خوب
۱- هدف خود را از تحقیق و پرسشنامه‌تان مشخص کنید
می‌خواهید با پرسشنامه خود به چه اطلاعاتی دست پیدا کنید و هدف اصلی‌تان چیست؟
می دانیم پرسشنامه‌هایی آماده با نتایج منتشر شده و ارزیابی آماری و اعتبارسنجی سوالات وجود دارد که می‌توان از آنها استفاده کرد یا از آنها ایده‌هایی برای سهولت در کار گرفت.در حالیکه این کار در تحقیقات آکادمیک بسیار متداول است، استفاده از این نمونه‌ها برای کاربردهای تجاری کاری دشوار است زیرا شما باید پرسشنامه‌ای بر اساس گزارش‌های داخلی که معیارهای اساسی را در اختیارتان می‌گذارد، طراحی کنید تا بتوانید این معیارها را به‌خوبی پوشش دهید.
۲- جامعه هدف پاسخ‌دهندگان را تعیین کنید
واضح است که شما نمی‌توانید از همه سوال کنید و محدودیت‌هایی برای طرح پرسشنامه خود دارید. انتخاب گروه مناسب، فاکتور کلیدی برای بالابردن دقت تحقیق شماست. روش‌هایی هست که در این راه به شما کمک می‌کند؛ مثلا شما می‌توانید پرسنامه‌تان را به چند بخش تقسیم کنید و در فواصل زمانی طولانی‌تری از یک گروه مشخص بپرسید(طراحی طولی) یا اینکه پرسشنامه خود را میان دو یا چند گروه متفاوت مطرح کنید(طراحی مقطعی). در حالت اول شما می‌توانید بفهمید که چطور پاسخ‌های افراد در گذر زمان تغییر پیدا کرده است در حالت دوم تفاوت‌های گروه‌های پاسخ‌دهنده برای شما نمایان می‌شود.
۳- طراحی سوالات
سوالات هوشمندانه نقش اساسی در هر پرسشنامه‌ای دارند. برای اینکه این سوالات به‌خوبی نتیجه دهند باید به گونه‌ای جمله‌بندی شوند که مانع از هرگونه سوء تفاهم شود و هیچ ابهامی نداشته باشد.
خیلی صریح باید یگوییم یکی از دلایلی که باعث از دست رفتن نتایج خاصل از آنالیز داده‌های پرسشنامه می‌شود زمانی رخ می‌دهد که افراد در پاسخ دادن به سوالات گیج می‌شوند و چیزها را باهم قاطی می‌کنند در نتیجه پاسخ‌های نادرست انتخاب می‌کنند یا اینکه اصلا قادر به خواندن و درک سوالات نیستند.
طراحی سوالات بر اساس گروه سنی افرادی که به سوالات پاسخنامه پاسخ می‌دهند کاملا متفاوت است؛ در واقع همه چیز بستگی به این دارد که سوالات برای کدام دسته افراد (کودکان، بزرگسالان یا افراد مسن) طراحی شود. شما باید به‌طور کامل با ویژگی‌های گروه هدف خود آشنا باشید. برای مثال پرسشنامه‌های طولانی با تعداد زیادی سوال در یک برگه کوچک و همچنین با عبارات پیچیده مناسب هیچ گروهی نیست.
۴- نوع سوالات را انتخاب کنید
راه‌های متنوعی برای جمله‌بندی سوالات وجود دارد. در پرسشنامه‌های اکتشافی، معمولا شامل سوالات با پایان باز هستند و پاسخ‌دهندگان در پاسخ سوالات آزادند و می‌توانند هر پاسخی بدهند. این حالت زمانی رخ می‌دهد که شما با طرح پرسشنامه به دنبال رسیدن به درکی از یک موضوع هستید و آن را در سوالات پرسشنامه خود نمایان می‌کنید. در مقابل پرسشنامه‌های کمی دارای سوالاتی با پایان بسته هستند و جواب‌ها توسط محقق به صورت چند گزینه از پیش تعیین شده و یا معیارهای اندازه‌گیری مشخص شده است.
برای مثال یک نمونه از این سوالات به صورت زیر است:
- سوال با پاسخ باز: چه چیزی از یک وبینار را دوست دارید؟
- سوال با پاسخ مشخص: وبینارها مفید هستند.
- [ ] کاملا موافق
- [ ] موافق
- [ ] نظری ندارم
- [ ] مخالف
- [ ] کاملا مخالف
معمولا هر نوع پرسشنامه‌ای مزایا و معایب خود را دارد؛ مزایا و معایبی که شما را به سوی طراحی پرسشنامه، به گونه‌ای که برای شما مفید است، هدایت می‌کند.
علاوه بر سوالات با پاسخ باز یا از پیش تعیین شده، نمونه هایی دیگری در طراحی سوال نیز وجود دارد که می‌توانید در پرسشنامه‌های خود به کار برید.
۵- ترتیب سوالات و طرح کلی را مشخص کنید
پس از این که هر سوال را به بهترین شکل ممکن جمله‌بندی کردید زمان آن می‌رسد که ترتیب کلی پرسشنامه را مشخص کنید. آیا از یک سوال به سوال بعدی انتقال رخ می‌دهد؟ آیا سوالات به گونه‌ای درست پشت سر هم قرار گرفته‌اند؟ آیا قوانین مربوط به پاسخ ندادن به یک سوال در نظر گرفته شده تا پاسخ‌دهندگان بتوانند برخی سوالات را بدون جواب بگذارند؟
۶- ابتدا آزمایش کنید
این مرحله برای ارزشیابی و بهینه‌سازی اهداف بسیار ضروری است. هر پرسشنامه‌ای قبل از این که به‌صورت عمومی و گسترده منتشر شود، باید به نماینده گروه‌های هدف که می‌خواهند به آن پاسخ دهند، نشان داده شود. در طی این مرحله شما می‌توانید مشکلات مربوط به خوانایی، درک عبارت‌ها و طراحی کلی را شناسایی کنید. این نماینده پاسخ‌دهندگان باید با دقت زیر نظر گرفته شود و از او سوال شود.
مطمئنا شما می‌خواهید از سوالات نامناسب و مواردی که مشکل‌زا هستند پرهیز کنید. همچنین به خاطر داشته باشید که داده‌های به دست آمده از نماینده را به‌طور آماری ارزیابی کنید تا مطمئن شوید روش‌های تحلیلی مورد علاقه شما قابلیت اجرا روی این چنین داده‌هایی را دارد.
[…] درست از کسب و کارمان کمک کند. به همین منظور در مقاله «چگونه پرسشنامه طراحی کنیم» به طور کامل آموزش داده شده […]
[…] می کنم چرا که این یک نمای کلی است. شما می توانید راجع به بهترین شیوه های طراحی پرسشنامه و نظرسنجی (برای مثال ایده های پرسش راجع به رضایت مصرف کنندگان)، […]